نقد محتوایی و روشی مادلونگ در مورد ریشه های اختلاف منزلت زن در فقه شیعه و اهل سنت با تمرکز بر مقاله «نگرش شیعه به زن در آینه فقه»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار جامعه الزهرا

چکیده

در مقاله «نگرش شیعه به زن در آینه فقه»، نگاشته مادلونگ، پاره‌ای اختلافات فقهی امامیه و اهل سنت نیز اختلافات فِرق شیعی و خاستگاه و عرصه‌های آنها با تمرکز بر سه مسئله فقهیِ ازدواج موقت، طلاق بدعی و ارث زنان بررسی شده است. مادلونگ با روش تاریخی، منازعات کلامی و زمینه‌های تاریخی تقابل شیعه و سنی را خاستگاه اصلی اختلافات این دو فرقه در مسائل فقهی زنان می‌داند و تفاوت منزلت زن در این دو دیدگاه را به بحث می‌گذارد. پژوهش پیش رو با استفاده از منابع تاریخی، روایی و فقهی و به روش توصیفی- تحلیلی درصدد پاسخ به این پرسش است که چه نقدهایی بر محتوا و روش مادلونگ در مقاله «نگرش شیعه به زن در آینه فقه» وارد است. در این نوشتار، نخست دیدگاه و مستندات مادلونگ بیان شده و در ضمن آن، برای نقد محتوا به ارزیابی سندی و دلالی مستندات روایی و تاریخی پرداخته و سپس نقد روشی صورت‌بندی شده است. بر اساس یافته‌های تحقیق، گرچه مادلونگ منزلت زن در فقه امامیه را بالاتر از اهل سنت می‌داند، اختلافات را برخاسته از نگرش مثبت شیعه به زن ندانسته، بلکه حاصل گرایش شیعه به جایگاه فاطمه (س) و حق خلافت علی (ع) و مخالفت تاریخی با خلیفه دوم می‌داند. به لحاظ محتوا نادیده‌گرفتن نظام کلامی شیعه، رویکرد صرفِ تاریخی به آموزه‌های فقه شیعه و بی­توجهی به مستندات فقها در مباحث فقهی به‌ویژه در عرصه فقه زنان، از نقاط قابل نقد است، اما در این مجال صرفاً به بررسی روش مادلونگ پرداخته می‌شود. نقدهایی چون ارجاع به منابع غیراصیل، برخورد گزینشی در استفاده از منابع، ارائه مطالب بدون استناد و تحلیل­های متضاد از جمله اشکالات روش مادلونگ در این مقاله است.

کلیدواژه‌ها